بایگانی ماهیانه: سپتامبر 2019

هنری ساوج لندور

یکی از منابع تصویری دیگر درباره کرمان اول قرن بیستم، هنری ساوج لندور، نقاش، عکاس و سیاح بریتانیایی ست که طبق کتابش «سفر در سرزمین‌های محسود/رشک‌آور» (هزار و نهصد و دو)، در تاریخ سی اکتبر هزار و نهصد و یک وارد کرمان شد. بنا به روایت او، در آن تاریخ هیچ اروپایی در داخل دروازه‌های شهر زندگی نمی‌کرد (البته هندوهای تاجر در کاروانسرای خود در بازار می‌زیستند و تبعه بریتانیا حساب می‌شدند). چهار اروپایی اما در خارج دروازه‌های شهر بودند (کنسولگری بریتانیا در منطقه زریسف خارج از درواز‌ه‌های شهر بود). یک زوج که از طرف جامعه میسیونری کلیسا آنجا بودند، کنسول وقت بریتانیا (میجر پیلوت)؛ و چهارمی فردی که ساوج او را چاه‌کن معرفی می‌کند و البته به خاطر مهارت کرمانی‌ها در حفر چاه حضور او را هزینه‌بلاثمر می‌داند.
ساوج سیزده قطعه عکس و نقاشی ضمیمه روایت خود از چند هفته‌ای که در کرمان گذارنده کرده است. در نهایت هم از کرمان دو گربه (یکی سه هفته و دیگری چهار هفته) خریده و با خود تا لندن می‌برد، گربه‌هایی که نام آنکه نر بوده را کرمان و آنکه ماده بوده را زریس (واریاسیونی از زریسف؛ منطقه‌ای که کنسولگری در آن بوده) می‌گذارد و در عکس در کنار این سیاح مشاهده می‌کنید).

لندور در طول اقامت کوتاه خود در کرمان، با علا‌ء‌الملک، حاکم وقت کرمان دیدار می‌کند، به قلعه دختر و قلعه اردشیر و فرمیتن ماهان می‌رود و به مهمانی نصرت‌الممالک در فتح‌آباد نیز دعوت می‌شود. از جمله دیدارهای او، همچنین دیدار به همراهی کنسول بریتانیا از مدرسه ابراهیمیه (ظهیرالدوله) است که گرچه امروز حوزه علمیه شده در تاریخ خود عمدتا به پیروان مکتب شیخیه تعلق داشته. در این دیدار از مدرسه ابراهیمیه «پسر سرکار آقا» مدرسه را که در آن زمان به روایت لندور دویست طلبه داشته است نشان آن‌ها می‌دهد و بعد لندور به حمام ابراهیمیه نیز رفته از آنجا هم عکس بر‌می‌دارد. عکس بالا با زیرنویس «پسر سرکار آقا» در کتاب لندور منتشر شده است. به احتمال زیاد از بین اولاد سرکار آقا (حاج محمد کریم خان)، با توجه به آنکه محمد رحیم خان در آن زمان در تهران و در کهولت است، فرد داخل این عکس می‌تواند محمد خان باشد. اما نکته این است که مشخص نیست که منظور لندور از سرکار آقا آیا حاج محمد کریم خان است که در سال هزار هشتصد و هفتاد و یک فوت کرده بود یا سرکار آقای وقت. در این صورت ممکن است شخصیت داخل عکس پسر دیگر سرکار آقا، زین‌العابدین، یا پسر محمد خان نیز باشد. (از کمک‌های فکری دوست عزیزم مهدی صمدانی در کوشش برای شناسایی این شخصیت ممنونم).

از آرشیو ابراهیمی

از دیگر‌ منابع تصویری کرمان آستانه قرن بیستم آرشیو ابراهیمی (عکس‌هایی مرتبط با اعضای این خاندان) است که تحت پروژه «آرشیوهای در معرض خطر» توسط کتابخانه بریتانیا دیجیتال شده است؛ منتها جز تاریخ‌گذاری کلی (بین هزار و هشتصد و چهل هشت تا هزار و هشتصد و نود و شش) هیچ‌کدام از هفت عکس این مجموعه جز یکی و آن‌هم‌ در حد محدود شناسایی نشده است.

کتابخانه کرمان

از عکس‌های آرشیو محسن صنعتی که تا پیش از این بر روی اسلاید شیشه‌ای ثبت بود و اخیرا با همت ایشان چاپ شده‌اند. این عکس از عبدالحسین صنعتی‌زاده‌ی جوان مشخص می‌کند سال تاسیس کتابفروشی او، «کتابخانه کرمان»، پاتوق آزادی‌خواهان در‌ کرمان و محل فروش آثاری چون‌ نوشتجات یحیی دولت‌آبادی، هزار و دویست و نود و سه بوده است.

پزشکان/مبشران همراه با بیماران؛ بیمارستان بریتانیایی‌ها در کرمان

پزشکان/مبشران همراه با بیماران؛ بیمارستان بریتانیایی‌ها در کرمان.
عکس تاریخ‌گذاری دقیق نشده است، بین هزار و‌ نهصد شش تا هزار و‌ نهصد سی و هشت گرفته شده.‌ عکس را در آرشیو عکس‌های جامعه میسیونری کلیسا در دانشگاه کمبریج پیدا کردم.

اعضای کلیسای رفسنجان

فردی با نام مهموم آقا (؟) همراه با اعضای کلیسای رفسنجان.
عکس تاریخ‌گذاری دقیق نشده است، بین هزار و‌ نهصد شش تا هزار و‌ نهصد سی و هشت گرفته شده.‌ عکس را در آرشیو عکس‌های جامعه میسیونری کلیسا در دانشگاه کمبریج پیدا کردم.

رو‌به‌روی کنسولگری بریتانیا در کرمان

رو‌به‌روی کنسولگری بریتانیا در کرمان؛ بنا به کتاب انتونی وین خانمی که در درشکه نشسته evlyn اولین (همسر پرسی سایکس) در دوران بارداری است؛ پس عکس باید حدود هزار و نهصد و دو گرفته شده باشد (منبع عکس آشیو سرپرسی سایکس، موزه بریتانیا).

حاکم‌‌ بم: آقا وکیل خان. عکس از اچ ای آرمسترانگ

حاکم‌‌ بم: آقا وکیل خان. عکس از اچ ای آرمسترانگ (یا یکی از همراهان او)، که در طول اقامت چهار روزه‌اش در بم‌ بین شش تا ده‌ فوریه هزار و نهصد و‌ یک گرفته شده است. آرمسترانگ کمک سرپرست اداره تلگراف هند بود و‌ دلیل سفر او و‌ گروهش به بم نیز بررسی مسیر به جهت احداث تلگراف هند از طریق ایران به انگلیس. او در اقامت چند روزه‌اش در بم در برابر چشم‌های کنجکاو و نگران حاکم و جمعیت زیادی از مردم شهر، که برای تماشا جمع شدند، «دوچرخه‌سواری» کرد.
عکس از آرشیو‌ اداره هند

بم، سربازان شهر‌ در برابر درب‌ جنوبی ارگ بم

بم، سربازان شهر‌ در برابر درب‌ جنوبی ارگ بم، عکس از اچ ای آرمسترانگ (یا یکی از اعضای گروه تحت سرپرستی او)، بین شش تا ده فوریه
هزار‌ و نهصد و یک
منبع: آرشیو اداره ‌هند